Zichtbaarheid van je karakter

Wat bijna niemand weet is dat je karakter zichtbaar is in je lichaam. De meesten van ons denken bij het woord ‘karakter’ aan de manier waarop iemand ‘is’. Je manier van in het leven staan komt echter ook tot uiting in de bouw en houding van je lichaam.

Wilhelm Reich was de eerste in de westerse wereld die het verband tussen de psyche en het lichaam in kaart bracht. Hij was de grondlegger van het model van de karakterstijlen. Alexander Lowen en John Pierrakos brachten zijn ideeën verder in de wereld met de ontwikkeling van de bio-energetica en de core-energetics. Hieruit ontstond de lichaamsgerichte psychotherapie.

Het karakter is in dit model niet datgene wat je in wezen bent, maar gaat over de wijze waarop je omgaat met de buitenwereld. Je kunt het karakter zien als een masker of pantser. Iedereen loopt in zijn leven butsen en bulten op. Wanneer je je als kind bijvoorbeeld gekwetst voelde, kon je in reactie hierop je hart sluiten, om de pijn van de kwetsing niet te hoeven voelen. Wanneer dit de gebruikelijke manier van doen is geworden, kun je spreken van een karakterpantser. Met gesloten hart leven, maakt dat je minder snel geraakt kan worden, maar het maakt tegelijk dat je minder liefde ervaart. Het pantser beschermt je tegen de pijn die je in je leven tegenkomt, maar ontneemt je ook iets, wat net zo pijnlijk is als de pijn die het probeert buiten te houden. Als je eigen hart gesloten is, lijkt de buitenwereld namelijk minder liefdevol. Je doet daarmee jezelf te kort.

Er zijn vijf verschillende karakterstijlen beschreven: schizoïde, oraal, psychopathisch, masochistisch en rigide. Deze namen komen uit de klassieke psychoanalyse, zoals ze vroeger gehanteerd werden. Ze doen hierdoor wat extremer aan dan dat ze hier bedoeld zijn. Iedereen heeft alle stijlen in meerdere of mindere mate. Vaak is er een hoofdstijl en twee substijlen. Per stijl beschrijf ik het basisthema, hoe het in de vroege ontwikkeling kon ontstaan, wat geestelijke en lichamelijke uitingen zijn, de kwaliteiten en de mogelijkheden tot groei.

Schizoïde

Thema

De eerste karakterstijl heet ‘schizoïde’. Bij de schizoïde karakterstijl is er twijfel over het bestaansrecht. Het leven voelt als onveilig.

Ontwikkeling

Deze stijl ontstaat tijdens de zwangerschap en de vroege babytijd. Het eerste wat een baby’tje nodig heeft is veiligheid. In de warme zachte buik en armen van de moeder voelt het geborgenheid. Wanneer de moeder zich angstig voelt, het kindje veel alleen wordt gelaten of als er vijandigheid vanuit een van de ouders naar het kind is, dan voelt een baby grote angst. Het baby’tje is compleet afhankelijk en kan nog niets overzien. Het kan deze angstige gevoelens nog niet hanteren en verdringt ze door zijn lichaam aan te spannen.

Geestelijk

In het opgroeien wordt de angst onderdeel van het karakter. Dit angstige basisgevoel maakt dat de wereld en de anderen vijandig lijken. Hierdoor heeft iemand met deze stijl moeite met contact. In lastige situaties slaat de schrik toe en gaat hij weg, dit kan in gedachten zijn (dissociatie) of letterlijk de deur uit.

Lichamelijk

Schizoïde mensen hebben wat afwezige ogen of juist bolle priemende ogen, die de buitenwereld constant op gevaar scannen. Het lichaam en de voeten worden nauwelijks waargenomen. De voeten staan meestal niet plat op de grond, maar bijvoorbeeld op de zijkanten. Handen en voeten kunnen koud aanvoelen, doordat er weinig energie in zit. Het aangespannen angstige lichaam heeft tot resultaat dat tijdens de groei iemand letterlijk een beetje scheef kan groeien. De ene schouder staat dan bijvoorbeeld wat hoger dan de andere.

Kwaliteit

Creativiteit en analytisch vermogen zijn kwaliteiten die mensen met deze stijl kunnen hebben. Dit heeft te maken met de voorkeur voor het hoofd en het ‘hogere’. Door het geringe contact met de grond is het makkelijk en prettig om weg te dromen naar een fantasiewereld. Het moeilijkste in deze stijl is om dromen werkelijkheid te laten worden.

Groei

De taak ligt erin om met beide benen op de grond te komen en te beseffen dat je welkom bent.

Vroeger had ik vaak veel wilde plannen en dromen, dan wilde ik bijvoorbeeld ineens emigreren naar de andere kant van de wereld. Wanneer iemand mij daarop met de praktische kant van dit plan confronteerde raakte ik geïrriteerd. Dan werd ik vanuit mijn dromenland ineens terug op aarde gezet en dat vond ik niet fijn. Door mijn lichaam en dan vooral mijn benen, voeten en het contact met de grond meer te gaan voelen ben ik realistischer geworden. Ik ben nu in staat mijn dromen waar te maken.

Oraal

Thema

Bij de orale karakterstijl is de vraag of er genoeg is. Er is een angst voor tekort.

Ontwikkeling

De kritieke periode van deze stijl is het eerste jaar. Na veiligheid heeft een baby voeding nodig. Naast melk voedt het zich met liefde. Vroeger werd aan ouders geadviseerd om baby’s aan strakke schema’s te houden en baby’tjes laten huilen zou goed voor de longen zijn. Wanneer een baby een onvervulde behoefte heeft, gaat hij huilen, wanneer de melk of warmte of wat het anders nodig heeft, niet snel genoeg komt verandert dit in krijsen, wanneer het na lange tijd nog steeds niet komt dan geeft hij het op. Huilen en krijsen kost veel energie, wanneer er geen invulling van de behoefte komt, dan is het economischer om te stoppen met schreeuwen, het kindje spaart dan energie. Dit opgeven vormt het karakterpantser van de orale structuur. De grondhouding die ontstaat is: ‘Ik kan het niet’. Iemand geeft dingen al op nog voordat hij er aan begonnen is.

Geestelijk

Er is een gevoel van onvervuld zijn. Het idee dat anderen altijd meer krijgen en je altijd aan het kortste eind trekt. Orale mensen gaan daarom vaak geven om te krijgen. Ze proberen bijvoorbeeld het tekort van de ouders te vullen, in de hoop dat die daardoor voldoende hebben om voor hen te kunnen zorgen. Later in het leven blijven ze dit doen. Wanneer je iets van een oraal persoon krijgt, bijvoorbeeld een compliment, dan wil hij er stiekem iets voor terug. Het geven is niet vrij en dit geeft bij de ontvanger een wrang gevoel. De orale persoon heeft moeite om aan te nemen. Echt nemen confronteert met de pijn van het tekort. Dus alles wat je teruggeeft wordt weggewuifd, is niet goed genoeg of wordt helemaal niet gezien. Onder het gevoel van krachteloosheid, die kenmerkend is in deze stijl, schuilt een intense woede over het tekort.

Lichamelijk

In het lichaam is de krachteloosheid zichtbaar in de houding van een ‘?’. Het is een wat uitgezakte houding. De knieën staan op slot naar voren, het bekken hangt naar voren, de schouders hangen en nek en kin staan wat naar voren. Verder staat er door de onderdrukte woede veel spanning op de kaken.

Kindjes hebben van nature een beweging van uitreiken, ze reiken hun armpjes en handjes uit naar hun ouders in het vertrouwen opgepakt te worden. Deze beweging is geblokkeerd in deze stijl. De beweging wordt ook verbaal niet meer gemaakt.

Kwaliteit

De kwaliteit van mensen met deze stijl is zorgzaamheid. Iemand met oraliteit voelt heel goed aan wat een ander nodig heeft.

Groei

Leren vragen om wat je nodig hebt is de uitdaging in deze stijl. De beweging van uitreiken weer maken, maakt het geven aan anderen vrij.

Wanneer ik zelf in behoeftigheid zit dan ben ik geneigd om dingen te kopen of juist te gaan snoepen. Het werkt nooit. Pas als ik mijn onderliggende behoefte, bijvoorbeeld een behoefte aan contact of innerlijke groei, serieus neem en zelf actie onderneem om dit te vervullen, dan pas voel ik me weer voldaan.

Psychopathie

Thema

Bij de psychopathische karakterstructuur is de vraag of er voldoende steun is in het in eigen tempo verkennen van de wereld.

Ontwikkeling

Tussen de 6 maanden en de 2 jaar gaat een kind de wereld verkennen. Het leert heel veel in deze periode. Kruipen en lopen, maar ook hoe alles om zich heen werkt. Hij is heel nieuwsgierig en heeft nog vrijwel geen angst. Hij heeft de steun van de ouders daarom nog heel hard nodig. Wanneer de ouders de ontwikkeling van hun kind overstimuleren of zijn gevoeligheid ontkennen ontstaat deze structuur. Het kind moet dingen beter en sneller kunnen dan het eigenlijk kan en wanneer het zich bezeert en gaat huilen wordt bijvoorbeeld gezegd: ‘Niet huilen, het valt wel mee, niets aan de hand’. Hierdoor tilt het kind zich boven zichzelf uit. Het wordt een soort superman die altijd bovenaan moet staan.

Geestelijk

Het vertrouwen opgevangen te worden is in deze stijl geschonden. Dit maakt dat mensen in deze stijl alleen nog op zichzelf durven te vertrouwen. Door met volle vaart vooruit te gaan is er alleen oog voor de toekomst en worden fouten en zwakheden genegeerd. De eigen zwakte wordt als bedreigend ervaren, omdat dit ermee confronteert dat ze het eigenlijk toch niet alleen konden. In de vlucht vooruit worden anderen makkelijk omver gemaaid, er is weinig oog voor de gevoelswereld van de ander, evenals die van zichzelf.

Lichamelijk

Lichamelijk is het een superman houding. Dit is zichtbaar in een opgeblazen borst en brede hoekige schouders op een smal bekken. De benen staan wijd uit elkaar om de topzwaarte te compenseren.

Kwaliteit

Deze stijl heeft een natuurlijke manier van leidinggeven. De sterke wil om te winnen en het op de eigen manier te doen, maakt dat iemand met deze stijl graag bovenaan staat.

Groei

Achteroverleunen, steun vragen, is wat geleerd mag worden in deze stijl. Leren vertrouwen op de kracht van de ander maakt het leven minder eenzaam. Hierdoor kan meer oog komen voor het eigen gevoel en dat van anderen. De ander wordt gelijkwaardig. In het leiding geven maakt dit dat er meer geluisterd kan worden naar de geluiden uit de groep.

Zelf vind ik het heel moeilijk om te rusten in het besef dat alles in zijn eigen tempo komt. Het liefst zou ik alles al kunnen nog voordat ik er aan begonnen ben. Het helpt me dan om met mijn aandacht naar het vertrouwen in mijzelf te gaan en te beseffen dat alles al goed is zoals het is en dat ik mag leren.

Masochisme

Thema

Bij masochisme is het thema dat de wil is neergeslagen. Het ‘nee’ van het kind werd niet geaccepteerd.

Ontwikkeling

Als een kind zo’n 2 jaar oud is gaat het ‘NEE’ roepen. Het ontdekt dat het een ‘ik’ is die wat anders kan willen dan zijn ouders. Hiermee doet het een eerste stap uit de symbiose met de ouders. Tegelijk begint hij controle te krijgen over wat erin en eruit gaat. Hij wordt zinnelijk. Wanneer het ‘nee’ van het kind er niet mag zijn, gaat het kind zich inhouden. Ook wanneer de zinnelijkheid wordt opgelegd i.p.v. dat het kind het in eigen tempo mag doen voelt het zich in zijn vrijheid aangetast. ‘Jij moet doen wat ik wil’, is de boodschap aan het kind. Het kind leert dat eigenzinnigheid de liefde van zijn ouders op het spel zet. Vanuit zijn afhankelijke positie ten opzichte van de ouders leert het zich aan te passen aan de wil van de ander.

Geestelijk

Het gevoel vrij te zijn om te doen wat je wilt raakt bekneld, waardoor de vrije expressie ingeperkt raakt. Dit maakt het leven zwaar. Natuurlijke impulsen zoals lucht, maar ook impulsen vanuit emoties worden vastgehouden bij de keel en de billen. Er mag niets ontsnappen. Er is een gevoel van schaamte over het hebben van deze impulsen.

Mensen in deze stijl doen wat de ander van ze verwacht, maar binnenin is er verzet. Het innerlijke verzet komt naar buiten door te klagen of d.m.v. passieve agressie: bijvoorbeeld door te laat te komen of de kantjes ervan af te lopen. Af en toe, als de lading te groot wordt, is er een uitbarsting. Hierna komt het gevoel van schaamte weer op, dat er iets uit is gekomen dat er niet uit mocht.

Lichamelijk

De romp van iemand met masochisme is vol, als een ballon. Bij de keel en de billen is veel spanning door het tegenhouden van impulsen. Door het constante vasthouden, zijn de spieren van iemand met deze stijl groot en sterk. Ingehouden woede kan een weduwebult in de nek veroorzaken.

Kwaliteit

De kwaliteit van masochisme is dat deze mensen heel veel kunnen dragen en dat ze hard werken. Er is een groot verantwoordelijkheidsgevoel. Bij masochisme is het daarnaast ook vaak gezellig.

Groei

Mensen met masochisme mogen leren om ruimte in te nemen. Ze mogen leren dat hun ‘Nee’ er ook mag zijn. Dat die net zoveel waard is als die van de ander. Ze mogen hun vrijheid nemen.

Soms heb ik van die momenten dat alles zwaar en moeilijk voelt. Wat me dan helpt is letterlijk in beweging te komen en iets te gaan doen waar ik plezier in heb. Dan voelt het leven gelijk lichter.

Rigiditeit

Thema

Bij rigiditeit gaat de pijn over het niet gespiegeld zijn van de ontluikende seksualiteit.

Ontwikkeling

Het kind dat tussen de 3 en 5 jaar oud is krijgt aandacht voor het feit dat het een jongen of meisje is. Kindjes van die leeftijd kunnen bijna niet stil zitten. Er zit ontzettend veel leven in het bekken. Ze willen door de ouders erkend en gezien worden in het jongen of meisje zijn.

Wanneer volwassenen de onschuldige ontluikende seksualiteit van een kind misinterpreteren als volwassen seksualiteit kan er bij het kind verwarring ontstaan. De reactie op het kind kan variëren van: op een uitdagende manier naar het kind kijken, het op afstand houden van het kind, tot aan misbruik aan toe. Het kind voelt zich diep in zijn hart gekwetst, want het kwam met een wijd geopend hart, kijk eens mama/papa, dit ben ik, wat ben ik mooi hè! Hij wil dan horen, je bent prachtig en wil zien dat dit oprecht is. Hij voelt zich diep afgewezen wanneer deze reactie uitblijft.

Geestelijk

Gevoelens van liefde en lust worden gescheiden in reactie op de afwijzing. Deze gevoelens worden niet meer tegelijkertijd waargenomen. Dit kan resulteren in seksualiteit zonder liefde, dit zie je bijvoorbeeld in veel videoclips. Of liefde zonder seksualiteit, een relatie die in een broer/zus relatie veranderd.

Er is een dynamiek van aantrekken en afstoten. Zodra iemand te dichtbij komt is iemand met een rigide stijl weg. Dit om te voorkomen opnieuw afgewezen te worden. Deze angst voor afwijzing maakt ook dat alles onder controle gehouden wordt, fouten mogen niet gemaakt worden, alles moet perfect zijn. De harde oordelen en hoge lat die iemand zichzelf oplegt, worden tegelijk aan anderen opgelegd. Mensen met deze stijl kunnen kil en uit de hoogte overkomen.

Lichamelijk

In het lichaam is rigiditeit zichtbaar in een rechte rug, alsof er een stok ingeslikt is. Het gezicht kan lijken op een masker. Dit komt doordat het gevoel verborgen wordt. Het lichaam is wat stijfjes doordat het streven naar perfectie de levendigheid in de weg zit.

Kwaliteit

Perfectionisme en gevoel voor esthetiek zijn kwaliteiten van mensen met deze stijl. Er is veel oog voor detail.

Groei

Overgave is de beweging uit controle. Je overgeven aan het leven zoals het tot je komt, je overgeven aan de ander en je overgeven aan je eigen gevoelens van liefde en lust. John Legend zingt het mooi in zijn lied ‘All of me’: “Cause all of me loves all of you; Love your curves and all your edges; All your perfect imperfections”. Wanneer het hart opent verliezen oordelen hun kracht en komt er ruimte voor compassie. Wanneer seksuele gevoelens toegestaan worden komt er meer vitaliteit en energie vrij. Wanneer beide tegelijk ervaren worden is voldoening mogelijk.

Een aantal jaar geleden hing ik mijn handdoeken altijd netje op kleur aan het wasrek en vervolgens heel keurig een stapeltje blauw en een stapeltje paars naast elkaar in de kast. Mijn eerste stap uit het rigide thema was toen om dit los te laten en ze gewoon door elkaar te hangen en leggen.

Tot slot

De vijf karakterstijlen kunnen gezien worden als een gids die je wijst waar je je kunt ontwikkelen. Misschien herkende je tijdens het lezen al wel elementen uit de stijlen bij jezelf. Je kunt dit kader gebruiken om naar je eigen gevoelens en gedrag kijken, ze terug plaatsen op de plek waar ze zijn ontstaan en nieuwe keuzes in je overtuigingen en gedrag maken. Dit confronteert met je oude wonden, maar wanneer je ervoor kiest om hier doorheen te voelen en ervaren, kom je uit in een wereld waarin je je welkom, voldaan, gesteund, vrij en levendig voelt. Ik kan je hierin begeleiden. Kijk bij contact hoe je mij kunt bereiken. Meer informatie over mijn werkwijze vind je hier.

Vorige
Volgende
Terug naar inspiratie